Historia nowoczesnego spółdzielczego ruchu oszczędnościowo-kredytowego sięga 1852 r., kiedy to w dwu niemieckich miastach rozpoczęły działalność kasy Franza Hermana Schultze-Delitzscha. Jeszcze większe znaczenie w walce z wykluczeniem finansowym i lichwą miały kasy wiejskie; ich promotorem był Friedrich Wilhelm Raiffeisen, który w 1864 r. założył pierwszą wiejską spółdzielnię oszczędnościowo-kredytową.
Kasy Raiffeisena tworzyły związki, które koncentrowały się jedynie na gwarantowaniu pożyczek, a pożyczkodawcy musieli być członkami związku. W chwili śmierci Raiffeisena (1888 r.), spółdzielczość oszczędnościowo-kredytowa funkcjonowała w całej Europie Zachodniej, na przełomie wieków XIX i XX dotarła na kontynent amerykański, gdzie powstały najsilniejsze – zarówno pod względem liczby członków, jak i zarządzanych aktywów – związki kredytowe. Tam też najwcześniej pojawiły się standardy legislacyjne oraz instytucje koordynujące działalność credit unions. Nazwa ta nawiązuje do roli związków zawodowych, tyle że tym razem chodzi nie tyle o obronę praw pracowniczych, ile o obronę pożyczkobiorców. Związki kredytowe miały być emanacją braterstwa i solidaryzmu społecznego w walce z lichwą i drogim kredytem konsumpcyjnym. W popularyzacji ruchu credit unions trudno przecenić wkład Edwarda Filene’a, biznesmena, propagatora ruchu spółdzielczego i filantropa. To on, współdziałając z Piotrem Jayem, pomógł zorganizować publiczne przesłuchania w sprawie unifikacji przepisów i przyjęcia w 1909 r. ustawy regulującej działalność związków kredytowych w Massachusetts. Ustawa ta stała się pierwowzorem Credit Union Act z 1934 r. Wcześniej, Filene zainspirowany bankami ludowymi, jakie powstawały w Europie, podjął niedaną próbę utworzenia Narodowego Towarzystwa Banków Ludowych (National Association of Peoples).
Ramy instytucjonalne globalnego systemu związków kredytowych
W integracji ruchu związków kredytowych najpierw na terytorium USA, a potem w skali globalnej, wielkie zasługi położył prawnik z wykształcenia, Roy Bergengren, kierujący od 1920 r. Massachusetts Credit Union Association. Przy wsparciu finansowym (ponad milion dolarów) udzielonym przez Edwarda Filena w 1921 r. powstało Krajowe Biuro na rzecz Rozwoju Związków Kredytowych (Credit Union National Extension Bureau). Biuro miało doprowadzić do unifikacji prawa regulującego działalność związków kredytowych najpierw na obszarze całych Stanów Zjednoczonych, a następnie propagować wypracowane i zweryfikowane praktycznie standardy legislacyjne w innych krajach. Po drugie miało zorganizować przynajmniej kilka wzorcowych związków kredytowych w różnych krajach, aby zachęcić ich mieszkańców do tworzenia własnymi siłami wielu takich instytucji. Miało wspierać alianse między związkami kredytowymi tak, aby mogły tworzyć one w każdym kraju samowystarczalne federacje, oferujące szerokie spektrum produktów finansowych i wreszcie integrować federacje związków kredytowych w jedną skonsolidowaną organizację, reprezentującą interesy wszystkich członków.
Kongres Stanów Zjednoczonych uchwalił 26 czerwca 1934 r. ustawę o związkach kredytowych (The Federal Credit Union Act i na tej postawie 11 sierpnia 1934 r. Credit Union National Extension Bureau przekształciło się w Krajowe Stowarzyszenia Związków Kredytowych (Credit Union National Association – CUNA).
Grażyna Ancyparowicz
Cały artykuł w najnowszym numerze "TS" (07/2015)
fot. M. Żegliński
