Stalking to przestępstwo wprowadzone do kodeksu karnego na mocy ustawy z 25 lutego 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks karny (Dz.U. nr 72, poz. 381). Zanim ta ustawa weszła w życie – nękanie było traktowane jako wykroczenie i karane nad wyraz łagodnie. Zgodnie bowiem z art. 107 k.w. – ten, kto w celu dokuczenia innej osobie, złośliwie wprowadza ją w błąd lub w inny sposób złośliwie niepokoi, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1500 zł albo karze nagany.
W aktualnym stanie prawnym, sprawcy za uporczywe nękanie – zgodnie z art. 190a k.k. – grozi do 3 lat pozbawienia wolności.
Art. 190a. (245)
§ 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Pod pojęciem stalkingu rozumie się celowe, złośliwe, wielokrotne prześladowanie i molestowanie innej osoby, zagrażające jej bezpieczeństwu.¹ Sprawcę takich zachowań nazywa się stalkerem.
Według słownika PWN nękanie polega na ustawicznym dręczeniu, trapieniu, dokuczaniu, niepokojeniu innej osoby. Składa się ono z zachowań, które są nieakceptowalne przez pokrzywdzonego. Do takich mogą należeć w szczególności: wysyłanie sms-ów, listów (w tym pocztą elektroniczną), kontaktowanie się za pośrednictwem telefonu i komunikatorów internetowych (w tym za pośrednictwem osób trzecich), wizyty w miejscu zamieszkania, w pracy lub innym, w którym przebywa ofiara, zaczepianie w miejscu publicznym, śledzenie, rozpytywanie innych osób o ofiarę, rozsiewanie o ofierze informacji, rozmieszczanie wizerunku ofiary, zabieranie lub przywłaszczanie jej rzeczy itp.
Do najczęstszych zachowań występujących w ramach stalkingu zalicza się też: uporczywe kontakty osobiste lub za pośrednictwem osób trzecich, obecność w pobliżu domu lub miejsca pracy, naruszanie miru domowego, śledzenie pokrzywdzonego, rozsyłanie fałszywych informacji lub plotek, jak również napaści na pokrzywdzonego lub osoby mu bliskie.
Przejawem stalkingu są również ww. zachowania podejmowane względem osób najbliższych pokrzywdzonemu.
Odpowiedzialność karna.
Dla przyjęcia odpowiedzialności karnej przepis art. 190a § 1 k.k. wymaga, aby nękanie było uporczywe. Uporczywie coś czynić, to czynić coś z uporem, z wytrwałością, nie ustępując, zawzięcie, uparcie, wytrwale. Uporczywość zakłada świadomość stalkera co do tego, że jego zachowanie jest niechciane i niepożądane przez pokrzywdzonego. Nie ma natomiast znaczenia powód, dla którego sprawca podejmuje zakazane działania.
Koniecznym warunkiem dla przyjęcia, że doszło do przestępstwa z art. 190a § 1 k.k. jest wystąpienie jednego z dwóch skutków uporczywego nękania:
wzbudzenie u pokrzywdzonego uzasadnionego okolicznościami poczucia zagrożenia,
istotne naruszenie prywatności pokrzywdzonego.
Ściganie i karanie.
Przestępstwo uporczywego nękania jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego (art. 190a § 4 k.k.). Wniosek o ściganie może być złożony w każdym czasie pisemnie lub ustnie do protokołu. Z chwilą złożenia wniosku postępowanie toczy się z urzędu, a zatem organ powołany do ścigania przestępstw (prokurator, Policja) jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a następnie wniesienia i popierania oskarżenia.
Niezależnie od kary sąd może stosować względem skazanego również środki karne, w tym przede wszystkim zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonym i zakaz zbliżania się do niego (art. 41a § 1 k.k.). Orzekając zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego, sąd wskazuje odległość od osoby chronionej, którą skazany obowiązany jest zachować. Zakaz ten orzeka się od 1 roku do 15 lat.
Ponadto pokrzywdzony może domagać się zobowiązania sprawcy do naprawienia wyrządzonej przestępstwem uporczywego nękania szkody w całości albo w części lub zadośćuczynienia za wyrządzoną nim krzywdę (art. 46 § 1 k.k.).
Odpowiedzialność z tytułu naruszania praw pracowniczych.
Uporczywe nękanie może być związane z wykonywaniem pracy, w sytuacji gdy: sprawcą jest osoba zatrudniona przez tego samego pracodawcę, a ofiarą jest jego podwładny, współpracownik, przełożony lub sprawcą jest osoba niezwiązana z pracodawcą, ale nękanie ma miejsce tam, gdzie pracownik pokrzywdzony świadczy pracę na rzecz pracodawcy, w szczególności w zakładzie pracy.
Przestępstwo uporczywego nękania nie jest zależne od tego, czy pomiędzy napastnikiem, a ofiarą istnieje stosunek zależności lub podporządkowania. W miejscu świadczenia pracy pokrzywdzonym tym przestępstwem przez inną osobę wcale nie musi być podwładny, może nim być współpracownik, a nawet przełożony stalkera.
Jeżeli stalker jest pracodawcą lub przełożonym ofiary, to oprócz odpowiedzialności karnej może on ponosić odpowiedzialność z tytułu naruszania praw pracowniczych (art. 218 § 1a k.k.).
Z punktu widzenia odpowiedzialności na gruncie prawa pracy uporczywe nękanie innej osoby świadczącej pracę na rzecz tego samego pracodawcy stanowi ciężkie naruszenie przez pracownika obowiązków pracowniczych; dbałość o dobro zakładu pracy i przestrzegania w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego. Uporczywe nękanie podwładnego współpracownika lub przełożonego w czasie pracy, w miejscu świadczenia pracy stanowi podstawę do rozwiązania przez pracodawcę na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (stalkera).
Jeżeli stalkerem jest pracodawca to pracownik ma przede wszystkim możliwość rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia z uwagi na dopuszczenie się przez pracodawcę ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika. (art. 55 § 1' k.p.)
Stalking a mobbing.
Uporczywe nękanie, jako czyn zabroniony, występuje na gruncie prawa karnego. W kodeksie pracy zachowania polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu pracownika kwalifikuje się jako mobbing.
Art. 94/3 § 2. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
W takiej sytuacji ofierze prześladowań – oprócz roszczeń przeciwko sprawcy przestępstwa z art. 190a § 1 k.k. – przysługują również roszczenia przeciwko pracodawcy z tytułu mobbingu; z tego względu, że to na pracodawcy ciąży ustawowy obowiązek przeciwdziałania temu zjawisku.
Odpowiedzialność cywilna.
Bez względu na powyższe, stalker może ponieść również odpowiedzialność cywilną (odszkodowawczą) za popełniony przez siebie czyn. Jeżeli w wyniku uporczywego nękania pokrzywdzony doznał szkody majątkowej, np. utracił część dochodów, poniósł koszty leczenia, zmienił miejsce pracy tracąc na wielkości zarobków lub podnosząc koszty przekwalifikowania, to sprawca szkody jest zobowiązany do jej naprawienia (art. 415 k.c.).
Uporczywe nękanie wiąże się z naruszeniem dóbr osobistych (zdrowia, godności, prywatności), a zatem osobie, której dobro zostało naruszone, przysługuje przeciwko stalkerowi także roszczenie o zapłatę odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznana krzywdę (art. 448 k.c.).
Justyna Franczyk-Filipek, radca prawny
RM NSZZ „Solidarność” Oddział w Nowym Sączu
solidarnosc.krakow.pl